1.       چرا واکسیناسیون علیه بیماری کووید-19 ضروری است؟

بهترین روش برای مبارزه با همه گیری کووید-19 واکسیناسیون است. واکسن های کووید-19 با ایجاد پاسخ ایمنی در برابر ویروس کرونا  به  طور  قابل  توجهی  باعث  کاهش  ریسک  پیشرفت  بیماری  کرونا و عواقب جدی  ناشی از این بیماری می شود.  به  علاوه، واکسیناسیون باعث کاهش تعداد ناقلین بدون علامت می شود و مهمترین ابزار برای کنترل همه گیری کووید-19به شمار می رود.عواقب ابتلای افراد به بیماری کووید-19 قابل پیش بینی نیست و تاخیر در واکسیناسیون احتمال ابتلای هر فرد به بیماری شدید را در همه گیری کووید-19افزایش می دهد.

2.      بهترین واکسن ساخته شده برای پیشگیری از بیماری کووید-19 چه واکسنی است؟

بهترین واکسن برای پیشگیری از بیماری کووید-19در دسترس ترین واکسن است .در حال حاضر 4واکسن در بازار دارویی ایران موجود  است.  واکسن  اسپوتنیک  V،  آسترازنکا،  سینوفارم  و  کووکسین  بهارات  توسط  سازمان  غذا  و  داروی  ایران  برای  پیشگیری  از بیماری کووید-19در سنین بالای 18سال مورد تایید قرار گرفته اند. میزان اثر بخشی واکسن ها در پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید-19در مطالعات انجام شده ممکن است تا حدی متفاوت باشد. این تفاوت ها نباید در تصمیم گیری جامعه برای زمان تزریق واکسن تاثیر گذار باشد. نکته مهم این است که افراد واکسینه شده درصورت ابتلا به بیماری کووید- 19 دچار مرگ و میر و عوارض جدی ناشی از بیماری نخواهند شد. با تزریق همه واکسن ها ممکن است عوارض جدی به صورت نادر بروز نماید، اما عواقب ابتلا به بیماری کووید-19 از عوارض احتمالی و نادر واکسن ها بسیار بیشتر است و واکسیناسیون یک امر ضروری برای حفظ سلامت هر فرد و جامعه است.

3.     اثر بخشی واکسن از چه زمانی آغاز می شود و تا چه زمانی ماندگار می ماند؟

ایمنی زایی واکسن دو تا سه هفته بعد از تزریق نوبت اول آغاز می شود و دو هفته بعد از تزریق نوبت دوم کامل می شود. بنابراین ریسک ابتلا به بیماری کووید-19در روزهای ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود دارد و نباید نادیده گرفته شود. ماندگاری ایمنی در برابر ویروس کرونا بعد از تزریق واکسن های کووید-19مشخص نمی باشد، اما انتظار می رود دو هفته بعد از کامل شدن واکسیناسیون، فرد واکسینه شده حداقل 6 ماه در برابر ویروس کرونا ایمنی داشته باشد.

4.      میزان اثر بخشی واکسن های کووید-19چقدر است؟

همه واکسن های کووید-19 به طور قابل توجهی ریسک تشدید بیماری و مرگ و میر ناشی از بیماری کووید-19را در صورت ابتلا کاهش می دهند. این واکسن ها ریسک ابتلا (به صورت ناقل با علائم خفیف و یا بدون علامت) به بیماری کووید-19 را نیز کاهش می دهند، با این وجود اطلاعات در مورد میزان اثربخشی واکسن های کووید-19در برابر سوش های نوپدید ویروس کرونا محدود است.

5.     نحوه تجویز واکسن های کووید-19 موجود در بازار دارویی ایران چگونه است؟

واکسن اسپوتنیک V (ساخت کشور روسیه) در دو نوبت و به فاصله 21تا 28روز، واکسن آسترازنکا (ساخت کشور کره جنوبی) در دو نوبت و به فاصله 4 تا 12هفته، واکسن سینوفارم (ساخت کشور چین) در دو نوبت و به فاصله 21 تا 28روز و واکسن کووکسین بهارات (ساخت کشور هند) در دو نوبت و به فاصله 28روز تزریق می شود. واکسن های کووید-19 موجود در بازار دارویی ایران به صورت تزریق عضلانی در بخش خارجی عضله بازو تجویز می شود. در صورتی که امکان تزریق در بخش خارجی عضله بازو وجود نداشته باشد واکسن می تواند در بخش خارجی عضله ران تزریق شود.

6.      آیا واکسن های کووید-19 موجود در بازار دارویی ایران محدودیت سنی دارد؟

همه این واکسن ها در سنین بالای 18سال می تواند تزریق شود. در برخی از کشورها با توجه به اینکه عوارض بسیار نادر واکسن آسترازنکا در خانم های جوان سنین کمتر از 50تا 55سال رخ داده است، تزریق این واکسن به صورت داوطلبانه در این سن انجام می شود. لازم به  ذکر است که واکسن آسترازنکا در دنیا بیشتر در سنین کمتر از 55 سال و در خانم ها تزریق شده است، بنایراین یکی از دلایل مشاهده عوارض در این سنین را می توان واکسیناسیون بیشتر در این جمعیت دانست. در سنین کمتر از 55 سال منع مصرف برای دریافت واکسن آسترازنکا وجود ندارد و سازمان جهانی بهداشت مزایای تزریق این واکسن را در برابر خطر بروز عوارض بسیار نادر آن در سنین بالای 18سال بیشتر می داند . در صورت در دسترس بودن بهتر است در سنین کمتر از 55 سال از واکسن هایی به جز واکسن آسترازنکا جهت پیشگیری از بیماری کووید-19 استفاده شود.

7.     مهمترین موارد منع مصرف واکسن کووید- 19 چیست؟

به طور کلی تزریق واکسن ها در زمان بیماری های حاد توصیه نمی شود. بنابراین تزریق واکسن در صورت بروز علائم حاد بیماری (تب، لرز، تهوع، بدن درد، درد شکم، اسهال، سوزش ادرار، درد پهلو و ...) تا زمان بهبود علائم باید به تعویق بیفتد. در مورد بیماری های مزمن خودایمنی تزریق واکسن در فاز حاد بیماری توصیه نمی شود. زمانی که بیماری در حالت کنترل شده باشد و با نظر پزشک معالج می توان واکسن را تزریق نمود.

در مواردی که فرد واکسینه شده واکنش حساسیتی شدید و سریع به یکی از برندهای تجاری واکسن نشان دهد (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لب ها و زبان، سرگیجه، اسهال طی 4ساعت پس از تزریق)،  آن برند تجاری از واکسن را نباید تزریق کند. در برخی از موارد ممکن است واکنش های ازدیاد حساسیت به صورت 2 مرحله ای و طی 1 تا72ساعت مجددا بروز نماید، بنابراین در صورت وقوع عارضه بیمار طی 72 ساعت بعد نیز باید از نظر بروز این علائم پایش شود و با بروز مجدد علایم به سرعت به مرکز درمانی مجهز مراجعه کند و در صورت در دسترس بودن اتوانجکتور (آمپول آماده تزریق) اپی نفرین تا زمان مراجعه به مرکز درمانی، اتوانجکتور در عضله ران تزریق شود. حساسیت به پنی سیلین و سایر داروها منع مصرف برای تزریق واکسن کووید-19 تلقی نمی شود. در صورت وجود سابقه واکنش های ازدیاد حساسیت شدید این افراد حتما باید در مراکز مجهز درمانی، واکسن کووید-19را دریافت کنند.

8.     آیا تزریق واکسن باعث ابتلا به بیماری کووید-19 می شود؟

همه واکسن های کووید-19غیر زنده یا غیر فعال هستند و به هیچ وجه باعث ابتلا به بیماری کووید-19و یا مثبت شدن تست PCR نمی شود. فرد واکسینه شده نیاز به قرنطینه ندارد. تزریق واکسن باعث مثبت شدن تست سرولوژی (آنتی بادی علیه ویروس کرونا) می شود.

9.      آیا امکان ابتلا به بیماری کووید-19 بعد از تزریق واکسن وجود دارد؟

ایمنی زایی واکسن های کووید-19حدود دو هفته بعد از تزریق نوبت دوم کامل می شود. بنابراین در روزهای اولیه بعد از تزریق واکسن در صورت مواجهه با فرد آلوده احتمال ابتلا وجود دارد. حتی بعد از اینکه ایمنی زایی واکسن به حداکثر برسد احتمال ابتلا وجود دارد. با تزریق واکسن ریسک شدید شدن بیماری کووید-19 در افراد واکسینه شده کاهش می یابد. با این وجود اثر بخشی واکسن ها صد در صد نیست و در صورت مواجهه پرخطر با افراد مبتلا، فرد واکسینه شده می تواند به صورت ناقل بدون علامت یا با علائم خفیف بیماری را به اطرافیان خود انتقال دهد. بنابراین افراد واکسینه نیز باید فاصله گذاری اجتماعی و ماسک زدن را در اجتماع رعایت کنند.

10.    تزریق واکسن کووید-19 چه عوارضی را به دنبال دارد؟

عوارض شایع در محل تزریق واکسن شامل قرمزی، خارش، حساسیت، درد، سفتی، تورم و احساس گرما می باشد. درد مفاصل، بدن درد، ضعف، خستگی، لرز، کاهش اشتها، تهوع، سردرد، تب، لرز وکسالت نیز ممکن است بعد از تزریق رخ دهد. این عوارض ممکن است در بعضی مواقع تا 7روز ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود داشته باشد. در صورتی که عوارض طی 7روز اول بهبود پیدا نکند و یا تشدید شود با مراجعه به پزشک بهتر است بررسی های لازم انجام شود.

در موارد نادر تزریق واکسن کووید-19 باعث بروز واکنش حساسیتی شدید و سریع می شود (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لب ها و زبان، سرگیجه، اسهال).در برخی از موارد ممکن است واکنش های ازدیاد حساسیت به صورت 2مرحله ای و طی 1تا 72 ساعت مجددا بروز نماید.

در موارد بسیار نادر تا چند هفته بعد از تزریق هر واکسنی ممکن است فلج اعصاب صورت رخ دهد. معمولا این عارضه برگشت پذیر است. در صورت وقوع بیمار باید به پزشک مراجعه کند.

در موارد بسیار نادر (4در هر 1،000،000نفر) تزریق واکسن آسترازنکا باعث بروز افت پلاکت و لخته خون در شریان ها و وریدها شده است. با توجه به اینکه عارضه بسیار نادر است تزریق واکسن در افراد بالای 18سال توصیه می شود.

بیماران دچار هموفیلی، بیمار دچار افت پلاکت و بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد لخته خون (وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، اپیکسابان، انوکساپارین، دالتپارین و هپارین) ممکن است بعد از تزریق واکسن دچار خون ریزی های زیر پوستی شوند. در این بیماران نیز همانند سایر افراد بالای 18سال تزریق واکسن کووید-19 توصیه می شود. تزریق واکسن در این افراد با مشورت پزشک معالج بهتر است انجام شود.

در موارد نادر ممکن است تزریق واکسن باعث بروز تشنج شود. بیمارانی که در ریسک تشنج هستند بهتر است بعد از تزریق واکسن از نظر علائم عصبی پایش شوند و در صورت بروز علائم عصبی به مرکز درمانی مراجعه شود.

11.    چه علائمی بعد از تزریق واکسن کووید-19  باید پایش شود؟

در صورتی که فرد واکسینه شده تا 28روز بعد از تزریق واکسن دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد در ناحیه شکم، سردی اندام های انتهایی، تاری دید، دوبینی تشنج، اختلال تکلم، بی حسی اندام ها، پلژی، سردرد بسیار شدید و مداوم، تورم و درد و تغییر رنگ اندام های انتهایی و یا قرمزی به صورت نقاط خون ریزی دهنده زیر پوست شده باشد، مراجعه به مراکز درمانی توصیه می شود.

درصورت بروزعلائم ازدیاد حساسیت شدید و سریع بعد از تزریق  واکسن (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لبها و زبان، سرگیجه و اسهال)، پاهای بیمار باید بالا نگهداشته شود و بیمار سریعا به یک مرکز درمانی مجهز به امکانات احیا ارجاع داده شود. در برخی از موارد ممکن است واکنش های ازدیاد حساسیت به صورت 2 مرحله ای و طی 1تا 72 ساعت مجددا بروز نماید. بنابراین بیمار طی 72 ساعت بعد از وقوع عارضه باید از نظر هوشیاری، فشار خون، علائم پوستی و علائم تنفسی پایش شود.

در صورت بروز تب بیشتر از 40 درجه سانتی گراد بعد از تزریق واکسن مراجعه به مرکز درمانی توصیه می شود.

بیماران دچار هموفیلی، بیمار دچار افت پلاکت و بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد لخته خون (وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان،  اپیکسابان،  انوکساپارین،  دالتپارین  و  هپارین) با  مشورت  پزشک  معالج  می توانند واکسن  کووید-19 را  به صورت عضلانی دریافت کنند. محل تزریق واکسن را از نظر بروز خون ریزی های زیر پوستی پایش شود. در صورت بروز خون ریزی های زیر پوستی به پزشک مراجعه شود. درد و تورم ممکن است 1تا  2 روز ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود داشته باشد اما در صورتی که این علائم تشدید شود و یا قرمزی پیش رونده در محل تزریق مشاهده شود بیمار باید به پزشک مراجعه کند.

در صورت بروز علائم عصبی بعد از تزریق واکسن (کاهش سطح هوشیاری و یا پرش های عضلانی) مراجعه به مرکز درمانی توصیه می شود.

12.   آیا قبل از تزریق واکسن، دارویی باید استفاده شود؟

برای پیشگیری ازعوارض قبل از تزریق واکسن کووید-19 بهتراست از استامینوفن، سایرداروهای مسکن وآنتی هیستامینها (هیدروکسی زین، سیتریزین، لوراتادین، دیفن هیدرامین و ...)استفاده نشود. اگر بیمار از قبل داروهای فوق را استفاده می کرده است، نیازی به قطع دارو وجود ندارد. درصورت بروز علائم تب و لرز و بدن درد بعد از تزریق واکسن میتوان از استامینوفن و یا داروهای مسکن (تحت نظر پزشک) استفاده نمود.در صورت بروز واکنش های پوستی بعد از تزریق واکسن بهتر است با پزشک مشورت شود.

13.   برای کاهش ریسک عوارض نادر واکسن کووید-19 چه کارهایی باید انجام شود؟

برای پیشگیری ازعوارض نادر واکسن استفاده ازهیچ دارویی (آسپرین، داروهای ضد لخته خون و ...) توصیه نمیشود.

بهتر است فرد دریافت کننده واکسن برای حفظ حجم داخل عروقی روز تزریق واکسن مایعات به میزان کافی مصرف کرده باشد. درصورت بروز علائم ازدیاد حساسیت شدید (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لبها و زبان، سرگیجه و اسهال طی 4 ساعت اولیه پس از تزریق ) پاهای بیمار باید بالا نگه داشته شود و بیمار سریعا به یک مرکز درمانی مجهز به امکانات احیا ارجاع داده شود.

بیماران دچار هموفیلی، بیمار دچار افت پلاکت و بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد لخته خون (وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، اپیکسابان، انوکساپارین، دالتپارین و هپارین) جهت کاهش خطر خون ریزی های زیر پوستی باید در محل تزریق واکسن حداقل 2تا 5 دقیقه کمپرس قرار دهند.

14.   بعد از انجام واکسیناسیون واکسن کووید-19چه ملاحظاتی را باید در نظر گرفت؟

انتظار می رود که فرد واکسینه شده حدود دوهفته بعد از دریافت نوبت دوم واکسن ایمنی علیه بیماری کووید-19را داشته باشد. شواهد نشان داده است ریسک ابتلا و تشدید بیماری کووید-19در افرادی که واکسینه شده اند کاهش می یابد اما به صفر نمی رسد. بنابراین افرادی که واکسینه می شوند می توانند در صورت مواجهه با ویروس به صورت ناقل بدون علامت ویروس را به نزدیکان خود که واکسینه نشده اند انتقال دهند. توصیه می شود جهت حفظ سلامت خانواده خود و جامعه افراد واکسینه شده تمام پروتکل های بهداشتی جهت پیشگیری از انتشار بیماری کووید-19 (شامل ماسک زدن و رعایت فاصله اجتماعی، پرهیز از حضور در مکان های پر جمعیت) را رعایت نمایند

15.   واکسن های کووید-19 با چه داروهایی تداخل دارد؟

توصیه می شود برای حفظ اثربخشی واکسن ها، حداقل فاصله زمانی 14روز بین تزریق واکسن کووید-19 و سایر واکسن ها رعایت شود.اغلب داروها هیچ تداخلی با واکسن های کووید- 19ندارند. بیمارانی که دچار بیماری های مزمن هستند، بیماران دچار مشکلات قلبی، کلیوی، کبدی، روماتولوژیک، دیابت، بدخیمی و ... به هیچ عنوان نباید بدون مشورت پزشک خود داروهای مصرفی را تغییر دهند و یا قطع کنند. در برخی موارد خاص و به ندرت، با مشورت و صلاحدید پزشک معالج ممکن است نیاز باشد فاصله زمانی بین تزریق واکسن و برخی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی وجود داشته باشد. بیمارانی که تحت پیوند اعضا و یا شیمی درمانی قرار گرفته اند در مورد زمان تزریق واکسن بهتر است با پزشک معالج خود مشورت کنند. در سوابق دارویی برخی از موارد گزارش شده ترومبوز بعد از تزریق واکسن آسترازنکا، داروهای هورمونی وجود داشته است اما مشخص نیست که با بروز این عارضه در ارتباط باشد. برای احتیاط توصیه می شود بیمارانی که تحت درمان با داروهای هورمونی می باشند در مورد تزریق واکسن آسترازنکا با پزشک معالج مشورت کنند.

16.   آیا کسی که قبلا دچار بیماری کووید-19 شده است می تواند واکسن کووید-19 را دریافت کند؟

در صورتی که بیماری خفیف بوده و بیمار نیاز به بستری پیدا نکرده باشد و از قرنطینه خارج شده باشد و علائم بیماری (تب، سرفه، تنگی نفس، علائم گوارشی، ...) به طور کامل بهبود پیدا کرده باشد (حداقل 10روز از زمان تشخیص بیماری کووید-19) تزریق واکسن کووید-19ممنوعیت ندارد. در صورتی که بیماری شدید بوده و بیمار در بیمارستان بستری شده باشد درمورد زمان تزریق واکسن بهتر است با پزشک معالج مشورت شود. با توجه به اینکه بیماران با سابقه بیماری کووید-19 آنتی بادی های خنثی کننده ویروس را تا چند ماه در بدن خود دارند تزریق واکسن کووید-19در این بیماران می تواند تا 6 ماه به تعویق بیفتد.

17.   آیا کسی که سابقه مواجهه پرخطر با بیمارکووید-19 داشته است می تواند واکسن کووید-19 را دریافت کند؟

در افرادی که سابقه مواجهه پرخطر با فرد مبتلا به بیماری کووید-19را داشته باشند ابتدا باید تست PCR انجام شود. در صورت مثبت بودن تست PCR نباید واکسن تزریق شود. در صورتی که تست PCR منفی باشد بیمار برای مدت 14-7 روز باید از نظر بروز علائم کووید-19پایش شود. در مواردی که علائم بعد از این مدت بروز نکند واکسیناسیون می تواند انجام شود.

18.   آیا کسی که بعد از دریافت نوبت اول واکسن دچار بیماری کووید-19 شود می تواند واکسن نوبت دوم را دریافت کند؟

لازم به ذکر است تزریق واکسن کووید-19به هیچ عنوان باعث بروز بیماری کووید-19در افراد نمی شود. با توجه به اینکه ایمنی زایی واکسن ها چند هفته بعد از تزریق نوبت اول آغازمی شود ممکن است فرد در روزهای اولیه بعد از تزریق نوبت اولبه بیماری کووید-19مبتلا شود. در صورتی که بیمار بعد از تزریق واکسن نوبت اول دچار بیماری کووید-19 شود می تواند نوبت دوم واکسن را در صورت بهبود علائم و خارج شدن از قرنطینه دریافت کند. اگر بیمار علامت دار باشد تزریق نوبت دوم واکسن تا زمان بهبود علائم باید به تعویق بیفتد.

19.   آیا تزریق واکسن های کووید-19 در دوران بارداری و شیردهی توصیه می شود؟

تزریق واکسن های اسپوتنیک ، سینوفارم و کووکسین بهارات در دوران بارداری و شیردهی به دلیل محدود بودن اطلاعات توصیه نمی شود. خانم های باردار و شیرده در مورد تزریق واکسن آسترازنکا باید با پزشک خود مشورت کنند. در صورتی که فرد واکسینه شده قصد بارداری داشته باشد نیازی به تاخیر در اقدام به بارداری وجود ندارد. همه واکسن های کووید-19غیر زنده وغیر فعال هستند و به نظر نمی رسد مشکلی برای جنین ایجاد کند. در صورتی که خانم ها بعد از تزریق واکسن متوجه بارداری شوند جای نگرانی وجود ندارد.

20.   آیا تزریق واکسن کووید-19 با روزه داری منافات دارد؟

تزریق واکسن کووید-19با روزه داری منافاتی ندارد. اما رعایت چند نکته برای ایمن بودن واکسیناسیون در ماه مبارک رمضان ضروری است. با توجه به وجود گزارش های موردی مبنی بر بروز حوادث ترومبوآمبولیک بعد از تزریق واکسن کووید-19 توصیه می شود جهت مرتفع گرداندن وکاهش ریسک فاکتورهای قابل اصلاح برای ترومبوز، از داروهای هورمونی  به صورت خودسرانه استفاده نشود. با توجه به احتمال بروز واکنش های ازدیاد حساسیتی، بعد از تزریق واکسن، توصیه می شود بدن در روز تزریق واکسن دچار کم آبی نباشد و روزه داران ترجیحا قبل از دریافت واکسن سحری را میل کرده باشند. برای کنترل دردهای عضلانی بعد از تزریق واکسن کووید-19روزه داران می توانند از شیاف استامینوفن استفاده نمایند. عارضه ایجاد لخته خون ناشی از واکسن بیشتر در خانم های جوان مشاهده شده است و با در نظر گرفتن این نکته که ریسک بروز لخته خون ناشی از مصرف داروهای ضد بارداری خوراکی در روزه داری می تواند افزایش پیدا کند، به هیچ عنوان خانم ها نباید برای به تعویق انداختن زمان سیکل قاعدگی به صورت خودسرانه از این داروها استفاده کنند

21.   در صورتی که بعد از تزریق واکسن عارضه ای بروز نمود، چه اقدامی باید انجام شود؟

در صورت بروز عوارض غیر شایع بعد از تزریق واکسن مشاوره باپزشک معالج و یاشماره تلفن 190داخلی 3(کد 2) و مراجعه به مراکز درمانی جهت پیگیری و بررسی های بیشتر توصیه می شود.

دفتر نظارت و پایش مصرف فراورده های سلامت سازمان غذا و دارو

اردیبهشت  1400

 اینستاگرام نورادارو